Thiên Địa Nhân trong âm nhạc Việt Nam: NS Trịnh Công Sơn (Phần 4)

Nói đến Trịnh Công Sơn mà không nói về tính triết lý trong ca từ là một thiếu sót lớn. Trong kho tàng đồ sộ hơn một ngàn ca khúc của Trịnh thì đầy tính triết lý tự sự, ông hát cho chính mình cũng như hát cho tha nhân. Thật sự, ông mang nặng âm hưởng triết học Phương Đông và triết học hiện sinh Tây Phương đang thịnh hành trong thời ông vào từng hơi thở âm nhạc. Phân tích và khơi gợi hết nó là bất khả thi với tôi bởi tôi chưa nghe trọn Trịnh và một phần nói thật là tôi không phải tạng người như Trịnh cũng không nghe Trịnh thường lắm. Cũng nhiều tác giả đã viết về tính triết lý, thiền học trong âm nhạc của Ông nên tôi không muốn lặp lại mà chỉ muốn nhìn nhận riêng về cách tiếp cận Thiền của Trịnh và như một vài lời tâm sự riêng về Thiền.
.
Nhắc đến Thiền trong Trịnh Công Sơn là nhắc đến mảng triết lý Phật Giáo thấm đẫm trong nhiều ca từ của Ông. Trong tam pháp ấn Phật Giáo là Khổ - Vô Thường - Vô Ngã thì ông khai thác nhiều về Khổ và Vô Thường. Cái Khổ theo Tứ Diệu Đế thể hiện trong Ông là nỗi khổ của kiếp nhân sinh trải qua sinh lão bệnh tử rồi lại sinh cứ thế quay vòng mịt mùng trong vòng Vô minh của chúng sinh và nhân loại, về nỗi khổ chiến tranh, biệt ly, mong muốn không được thỏa mãn, sự ly tán của tâm người ..vv..

Cái khổ trong ông được khai thác rất nhiều từ các ca khúc da vàng mang tính phản chiến đến các bài hát về kiếp người về quê hương, cả tình ca mùi mẫn cũng đậm mùi khổ ải. Liệt kê ra thì nhiều vô kể chỉ lấy vài ví dụ điển hình như : sự Sinh cũng khổ "Tin buồn từ ngày mẹ cho mang nặng kiếp người" (Gọi tên bốn mùa) hay bệnh khổ như " Tôi như con chim bệnh, thiếu hạnh phúc trần gian" (Như chim ưu phiền) hay "Có đếm từng giờ trong khi nằm bệnh. Có nhớ vài lần những má môi xinh" (Bay đi thầm lặng) rồi Lão Suy cũng khổ trong "Ôi phù du. Từng tuổi xuân đã già. Một ngày kia đến bờ. Đời người như gió qua" (Phôi pha) hay “Bao nhiêu năm làm kiếp con người. Chợt một chiều tóc trắng như vôi” (Cát Bụi) đến phần Chết thì thôi ê hề và đủ thứ kiểu chết trong ca khúc của Ông nói không quá trong hầu hết các ca khúc đều ẩn hiện sức mị của cái Chết. Phải nói là Ông bị ám ảnh về cái Chết theo tôi bởi một phần tâm tính trong Ông và một phần với Ông cái chết là kết thúc một quá trình và cũng là điểm Khởi sinh mới của vòng Luân Hồi như chỉ là "Một Cõi Đi Về" riêng Ông.
.
Còn về phần Vô Thường thì nó chính là điểm nhấn trong Thiền quán của ông. Ông mạnh về quán Vô Thường và cụm từ “vô thường” lập đi lập lại rất nhiều trong các ca khúc của ông hay ông thường sử dụng nhiều hình ảnh, tình cảm để mô tả sự “Vô thường” hằng hữu trong từng khoảng khắc của cuộc sống . Chẳng hạn trong bài “Biết đâu nguồn cội” là “Em đi qua chuуến đò ối a con trăng còn trẻ. Con sông đâu có ngờ ngày kia trăng sẽ già” hay “Hạt bụi nào hóa kiếp thân tôi. Để một mai tôi về làm cát bụi” (Cát bụi) … Và Ông có hẳn một bài trường ca “Đóa hoa vô thường” với từng trường đoạn vui buồn xen lẫn, được mất trong từng khoảng khắc sát na để mô tả “Vô thường tính” trong Ông.

Nhiều người hay nói nghe nhạc Trịnh mệt người kinh khủng bởi gần như Ông tiếp cận quá nặng về mặt Âm Tính trong tâm thức. Đó cũng cách tiếp cận Thiền rất đặc trưng của Trịnh Công Sơn. Ông đi sâu vào nỗi buồn, sự cô đơn và Cái Chết để thẩm thấu bản tâm. Có một câu Kinh Phật “Phiền não tức Bồ đề” chính là để diễn tả cách tiếp cận này. Ta nhìn thẳng và quán xét sâu vào Phiền Não của riêng ta và cuộc đời xung quanh để đến một lúc nào đấy Ta sẽ trực nhận rõ ràng Bản Tâm như là Chính Nó và nhiều khi cảm thấy “Sự tuyệt vọng cũng đẹp như một bông hoa” . Và tôi cũng hay nói với nhiều người Thiền thực ra đơn giản như là Ta “lột truồng” tâm ta và nhìn thẳng vào nó một cách không che giấu hay ngụy biện bảo vệ Nó bằng được. Và nhiều khi “Sự thật trần trụi” từ bản tâm thể hiện ra có thể làm Ta như “co giật toàn thân” hay “té xỉu tức thì” . Chỉ một chút “thô tâm” mà đã là như vậy, còn khi gặp anh chàng “vi tế tâm” hay còn gọi “Thiên ma ngủ ngầm” thì Nó biến hóa khôn lường và phủ dụ Ta với lắm mỹ miều cám dỗ mà ta khó thể chối từ hehe.
.
Và sự thấu suốt có thể đưa ta thấu rõ tính “bất nhị (không hai)” của vạn vật với tinh thần của Bát nhã và Trịnh Công Sơn có một bài tôi rất thích, đó là bài “Đời cho ta thế” 

“Không xa đời và cũng không xa loài người 
Không xa ngậm ngùi và cũng không xa nụ cười 
Đời cho ta thế cứ hãy cất bước đi mọi nơi 
Gặp nhau trong phố xin yêu không nguôi những thân người 
Đời cho ta thế cứ hãy sống tới như mọi ai 
Mặc giòng sông kia sẽ cuốn đất cát ra biển khơi 
Không xa đời và cũng không xa mộ người 
Không xa rạng ngời và cũng không xa đoạ đày”
.