Thiên Địa Nhân trong âm nhạc Việt Nam: NS Trịnh Công Sơn (Phần 5)

Nói đến tính vô ngã trong nhạc Trịnh Công Sơn thì cũng phải định nghĩa vô ngã là gì trước. Thật sự định nghĩa một thuật ngữ Phật giáo rất khó mà lại là thế nào là "vô ngã" thì khó bỏ bà bởi định nghĩa bằng ngôn từ cỡ nào cũng đều rơi vào "chấp ngã" hết. Thôi đành giả tạm thế gian pháp mà nói vậy.
.
Nói đơn giản “cái ngã” hay được gọi là "cái tôi" thì ai cũng hiểu hết. Vậy nên tạm hiểu “vô ngã” là “không còn cái tôi”, mà nghe như vậy nhiều người sẽ bảo liền vậy còn sống làm gì bởi họ cho rằng họ đang sống chỉ vì “cái tôi” của họ. Vậy thật sự “cái tôi” có bao giờ là thiệt thật là “của họ” chưa? Thử xem xét xem sẽ thấy nếu nó thật sự là của họ thì họ phải thật làm chủ được nó. Nhưng đằng này, khi thân xác dính bệnh mà họ chắc chẳng muốn bao giờ thì họ cũng chỉ nằm đó và nhờ sự trợ giúp của y bác sĩ hay thuốc men chứ có tự làm chủ cái gì; hay khi tâm thức không thỏa mãn hay bất toại nguyện chuyện gì đó là lập tức sân hận hay oán hờn ngay chứ họ có tự chủ được đâu mà đòi làm chủ nó. Và theo Phật giáo cái ‘tự ngã” chưa bao giờ là “thực tính” cả, nó chỉ là do sự duyên hợp từ nhiều cái mà thành như cây lúa muốn phát triển tốt phải hội tụ đủ mọi điều kiện thích hợp mới thành như giống tốt, phân bón, đất đai, thổ nhưỡng, nguồn nước … thiếu bất kỳ một yếu tố thì bất thành ngay và tinh thần Hoa Nghiêm gọi nó là “giả hữu” (giả tạm mà có) . Nên người thấu hiểu “vô ngã” là người thấu hiểu “cái tôi” giả tạm này, không cố sống chết để bảo vệ cái thứ “giả tạm” này, họ thấu hiểu nó và không còn bám chấp vào nó. 
.
Xét đến các ca khúc của Trịnh Công Sơn cũng như mọi ca khúc về thiền học khác thì để muốn diễn tả tinh thần “vô ngã” rất khó nên chỉ có thể diễn tả sự duyên hợp, duyên sinh để ẩn ý về nó. Như ca khúc “Để gió cuốn đi” thì :
Sống trong đời sống cần có một tấm lòng 
Để làm gì em biết không ? 
Để gió cuốn đi, để gió cuốn đi 
Gió cuốn đi cho mây qua dòng sông 
Ngày vừa lên hay đêm xuống mênh mông
….
Tôi hay hát nhái bài này là “Sống trong đời sống cần có một chút tiền (hay quyền) để làm gì em biết không? Để gió cuốn đi, để gió cuốn đi” . Cuộc sống này là giả tạm thì làm cái gì cuối cùng cũng chỉ để gió cuốn đi (hay vào hủ cốt ) thôi nhưng sống làm sao để gió cuốn đi và đưa đi những thứ tốt đẹp đến mọi người, mọi vật. Cả tiền và quyền không hề xấu tí nào nếu mình biết mang lại lợi ích và tốt đẹp cho mình và cho người. 

Còn riêng ca khúc “Ngẫu nhiên” thì suốt bài hát là một chuỗi duyên sinh trần thế sinh tử - tử sinh mà Trịnh theo thói quen tâm thức khai thác cái chết nhiều hơn.
Không có đâu em này, không có cái chết đầu tiên.
Và có đâu bao giờ, đâu có cái chết sau cùng.
Tự mình biết riêng mình và ta biết riêng ta.
Tự mình biết riêng mình và ta biết riêng ta.
.
Hòn đá lăn trên đồi, hòn đá rớt xuống cành mai.
Rụng cánh hoa mai gầy, chim chóc hót tiếng qua đời.
.
Mệt quá đôi chân này, tìm đến chiếc ghế nghỉ ngơi.
Mệt quá thân ta này, nằm xuống với đất muôn đời.
….
Đặc biệt cái đoạn “hòn đá lăn trên đồi rớt xuống cành mai làm rụng cánh mai để chim chóc hót tiếng qua đời” nó diễn tả chuỗi duyên rất hay và hiếm có trong âm nhạc Việt Nam. Gặp tôi là cho “chim chóc hót tiếng ra đời” ngay hehe. Nói vui chút thôi chứ qua đời hay ra đời đều là một chuỗi của sinh tử - tử sinh mà thôi. 

Tán vui một chút. Tôi gặp một số người tu Thiền và họ khi nghe Trịnh họ nhận xét là Trịnh Công Sơn chưa thoát . Riêng tôi thì cho rằng không biết được bởi tôi đã có thoát đâu mà biết hehe và quan trọng là chưa gặp và giao tiếp với bác Trịnh ngoài đời, chỉ nghe qua ca khúc của ông mà phán xét thì thật sự hơi liều. Người ta hay nói “văn chính là người” thì tôi cho là chưa hoàn toàn chính xác đâu bởi nhiều người (nói đụng chạm tí là cả giới tu sĩ xuất gia ) họ có những bài thuyết giảng pháp rất hay và đầy đạo đức nhưng trong cuộc sống thật của họ nhiều khi chưa đạt được những gì họ rao giảng và nhiều khi còn sống ngược lại những rao giảng đầy đạo đức của họ. Và những người mà họ tu cao hơn mình (theo nghĩa tu có thực chứng chứ không phải do thời gian tu lâu hơn hay cấp bậc lớn hơn) thì họ nhìn thấu mình thì có chứ còn cái mà mình nhìn thấy họ chỉ là cái mà họ muốn cho mình thấy mà thôi. Tôi cũng đùa vui với nhiều người là “Có sao thì sống vậy đi người ơi” chứ cố sống trong cái vỏ bọc đạo đức hay cố ra cái vẻ thanh cao, siêu thoát mà hỡi ai đụng chạm hay nói không đúng cái mình thích thì giận hờn hay buồn phiền thì chỉ làm khổ thân mình thôi. Cứ sống “tự nhiên nhi nhiên” (cứ tự nhiên mà như thế) thì dễ sống hơn và là bước đầu để tiến dần về “vô ngã”.