Trích trong bài báo: Ông PGS.TS Đỗ Ngọc Thống (Trong ban biên tập) cho biết: “Thời tôi đi học thì họ dịch: “Sông núi nước Nam vua Nam ở/ Rành rành định phận tại sách trời/ Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm/ Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời. Nhưng một bài thơ có thể dịch ra nhiều nghĩa khác nhau, nhưng ý của bài thơ thì không thay đổi”. (Mọi người có thể đọc nguyên gốc bản tiếng Hán và cả 2 bản dịch. Một bản dịch khuyết danh - thực chất là của Trần Trọng Kim, hai của 2 ông Lê Thước và Nam Trân)
.
Còn đây ý kiến của riêng tôi. Xin thưa Ông Thống theo nguyên tắc có thể có nhiều bản dịch là đúng và ý bài thơ không thay đổi là được (cái này tôi sẽ bàn chi tiết sau bởi hiểu thơ không nên đơn giản như vậy). Và tôi không phải là người bảo thủ những cái tốt hơn cái cũ nên nhìn nhận và chấp nhận thay đổi nếu nó thật sự tốt hơn hẳn nhưng bản dịch của hai cụ Lê Thước và Nam Trân theo tôi là kém hơn và chưa thay thế nỗi bản dịch của của cụ Trần Trọng Kim và thua xa bản dịch của Ngô Linh Ngọc (theo tôi bản dịch này mới gần sát nghĩa nhất) (sẽ xét sơ bộ ở phần thuật ngữ chuyên môn)
Cái tôi cũng muốn nhấn mạnh ở đây về lịch sử truyền tụng với một bản dịch thơ thuộc dạng mà ít nhiều mọi người đã xem và nhìn nhận như một bản tuyên ngôn độc lập của dân tộc và đã đi vào truyền khẩu dân gian thì vấn đề chỉnh sửa và tùy tiện đưa vào sách giáo khoa như ban biên tập đang làm là vấn đề lớn chứ không hề coi là bình thường được như ông đã nói. Bởi cái tính tùy tiện của ban biên tập đã vô hình phá vỡ cái tính hệ thống, cái tính thống nhất, tính đoàn kết (nói hơi mạnh là cái tính dân tộc) của bản truyền khẩu dân gian này. Nó vô hình tạo sự tách biệt giữa các thế hệ. Bây giờ bọn trẻ con sẽ hiểu và đọc khác thế hệ xưa cũ chúng tôi từ trước tới nay, tôi giả sử vài năm tới một ban biên tập mới (hay chính các ông) lại thêm một bản dịch khác nữa và lại thêm một thế hệ mới lại đọc khác và hiểu khác. Vậy xin thưa ông còn đâu cái tính kết đoàn, cái tính đồng lòng dân tộc, cái tính kế thừa khi nhiều thế hệ đứng kế cận nhau cùng đọc vang những bản khác nhau hoàn toàn như vậy. Đó chính là cảm giác "tan vỡ" như các ông đã dịch trong phiên bản mới. Ý kiến của riêng tôi là một dân tộc mà cảm nhận riêng tôi đã quá nhiều "tan vỡ" mà nay các ông vô hình làm cho nó "nát bét" thêm sao? Tôi hy vọng đây chỉ là sự vô tình của các ông khi xem nhẹ điều này chứ không thuộc dạng "ý đồ" hay "mưu mô" của "đám giặc dữ" để làm những điều mà nếu nghĩ thấu sâu sẽ thấy "sự xảo quyệt" trong đó.
Còn phần sau này tôi sẽ phân tích cả hai bản dịch xưa cũ đã được truyền khẩu lâu nay và bản dịch mới toanh của các ông xem bản nào hay hơn và đúng nguyên tác hơn. Ở khổ thứ 2 cụm câu 截 然 (Tiệt nhiên) mà các ông lại dịch là "Vằng vặc" thay cho chữ "Rành rành" của bản dịch cũ. Thì về nghĩa dịch của các ông đã sai lệch nguyên tác khá nhiều so với bản cũ (bản cũ chưa phải là chính xác nhất nhưng nó lại mang cái hồn của "Tiệt nhiên" có nghĩa "đúng rõ ràng" hơn là cái bản dịch của các ông). Cái cụm "vằng vặc" mang tính thể hiện sự sáng trong của một vật thể nào đó. Ví dụ: trăng sáng vằng vặc chứ đời ai nói "quốc gia định rõ trong thiên thư sáng vằng vặc" nó nghe yếu xìu à các ông ơi. Mà nếu đọc xớn xác thì thành "dằn vặt" thì thấy mẹ luôn. "Dằn vặt sách trời chia xứ sở" thì tôi đành bỏ nước mà đi luôn. Trong câu thứ 2 đó cái chữ "định phận" mà mấy ông nỡ dịch thành "chia chác" thì tôi nghe có chút mùi mua bán ở đây.
Cái khổ cuối cùng cái chữ 敗 虛 (Bại hư) có nghĩa là "thua không còn cái gì hết" có nghĩa là "thua hoàn toàn" thì mấy ông dịch là "tan vỡ" thì thưa các ông "tan vỡ" là khá bình thường trong cuộc sống (tui bị hoài hehe) nhưng tan vỡ không có nghĩa là "thua hoàn toàn", tôi bị tan vỡ hoài đấy thôi nhưng tôi lại vẫn tự "hồi phục" luôn và sống dai hơn xưa nữa kìa hehe. Cái chữ "tơi bời" trong bản dịch cũ thì hay hơn bản dịch các ông nhiều. Cái "thua tơi bời" này nó chứa trong nguyên tác là "thua hoàn toàn" đấy các ông ạ! Cảm nhận riêng của tôi là nó còn hay hơn nguyên tác là lũ giặc chúng bây cứ hồi phục mà lại xâm phạm thì tiếp tục thua tan tác nữa. Còn nhiều cái mấy ông dịch còn dở lắm nhưng tôi chỉ phân tích chút chút thôi là thấy bản dịch của các ông quá kém so với bản dịch xưa cũ nhiều. Bản dịch mới của các ông chỉ hơn bản dịch cũ là đúng vần điệu thất ngôn tứ tuyệt hơn ở những câu cuối của khổ thơ 1, 2,4 là Ở, sở, vỡ. Nhưng cái hơn này thì chả đáng kể gì so với toàn bộ tổng thể.
.
Chút lời với các bác GS.TS
Em
Phó thường dân Nam Bộ
Thích Gái Đẹp
.
Bản tiếng Hán
南國山河
南 國 山 河 南 帝 居
截 然 定 分 在 天 書
如 何 逆 虜 來 侵 犯
汝 等 行 看 取 敗 虛
Bản Hán Việt
Nam quốc sơn hà Nam đế cư,
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư.
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm,
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.
Dịch nghĩa
.
Núi sông nước Nam thì vua Nam ở,
Cương giới đã ghi rành rành ở trên sách trời.
Cớ sao lũ giặc bạo ngược kia dám tới xâm phạm?
Chúng bay hãy chờ xem, thế nào cũng chuốc lấy bại vong.
.
Bản dịch thơ (khuyết danh)
.
Sông núi nước Nam, vua Nam ở,
Rành rành định phận tại sách trời
Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm
Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời
.
Bản dịch thơ (Lê Thước - Nam Trân)
.
Sông núi nước Nam vua Nam ở
Vằng vặc sách trời chia xứ sở
Giặc dữ cớ sao phạm đến đây
Chúng mày nhất định phải tan vỡ.
.
Bản dịch Ngô Linh Ngọc
.
Đất nước Đại Nam, Nam đế ngự
Sách trời định phận rõ non sông
Cớ sao nghịch tặc sang xâm phạm?
Bay hãy chờ coi chuốc bại vong.
PS: Cũng xin nói rõ bản dịch sau này của cụ Lê Thước và Nam Trân trong tuyển tập "Thơ Văn Lý Trần" xuất bản năm 1977 bởi NXB Khoa học xã hội Hà Nội. Bản dịch của cụ trong biên khảo này tôi luôn tôn trọng bởi đó là sáng tạo cá nhân (Thật sự còn rất nhiều tác giả đã dịch lại bài thơ này nhưng vẫn nên xem nó là một phiên bản cá nhân) . Nhưng việc các ban biên tập soạn SGK đưa vào để thay thế tùy tiện một bản dịch truyền khẩu đã mang tính dân gian, mang hồn dân tộc là khá tắc trách. Và ý kiến riêng tôi thì bản dịch mới này lại không hay hơn bản cũ, thiếu hùng khí và bản lãnh tự chủ dân tộc.
Phản biện phần 2:
Tổng chủ biên Lê Khắc Phi:https://www.baomoi.com/ban-dich-moi-bai-tho-song-nui-nuoc-nam-tranh-cai-tong-chu-bien-phan-tich/c/17956095.epi
giáo viên Huỳnh Trung Vũ phản biện:
https://vnexpress.net/tin-tuc/giao-duc/ban-dich-moi-nam-quoc-son-ha-gay-kho-hieu-3311834.html
Tôi xin bổ sung thêm ý kiến cho bác Huỳnh Trung Vũ (nhà giáo nên phản biện nhẹ nhàng), còn tôi thuộc dạng "thiên lôi tại Chợ Trời" rồi nên giáng búa thẳng luôn hehe.
.
Qua nhiều bài phản biện bảo vệ bản dịch mới hay lặp lại một ý mà tôi cho là không công tâm và không nên có trong trao đổi học thuật về lãnh vực văn học nghệ thuật. Những người bảo vệ luôn đưa ra quan điểm Cụ Lê Thước và Nam Trân là những học giả Hán học uyên thâm nên coi như là đỉnh cao rồi đừng có chối bỏ hay phản bác gì hết. Xin phép thưa rằng, trong văn học nghệ thuật thì một học giả rành chữ Hán thì chưa chắc đã là một dịch giả thơ ca tốt (cũng như một giáo sư uyên thâm Tiếng Việt thì chưa chắc đã là một nhà thơ, nhà văn viết bằng Tiếng Việt tốt). Bởi khía cạnh văn chương nghệ thuật không thể dùng học hàm học vị cao hay uyên thâm về ngôn ngữ mà đánh giá được. Văn chương nghệ thuật là một bộ môn dựa vào mỹ cảm ngôn từ, dựa vào cái hồn của ngôn ngữ để chuyển tải thành những tác phẩm nghệ thuật. Nên nhiều nhà văn, nhà thơ nổi tiếng Việt Nam cũng như thế giới có thể là một người lao động tay chân, một anh nông dân quèn nào đó chứ không nhất thiết phải là một học giả uy tín cao vời vợi không với tới nổi.
.
Cũng như tôi đã trình bày trong nhiều bài viết trước đây. Cái suy nghĩ luôn đặt một tác phẩm hay một tác giả nào đó cho là "đỉnh cao chói lọi" mà chúng ta không được phép cãi lại, không được phản biện vấn đề cũng như thấy cái "tượng đài" đó nên im lặng mà ngước nhìn là lối suy nghĩ áp đặt rất nguy hiểm cho sự tiến bộ của mọi vấn đề trong cuộc sống chứ không riêng gì văn chương thơ phú.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét