48 Loại Thành Kiến Nhận Thức phổ biến (Phần 6)

16. THÀNH KIẾN THÔNG TIN (INFORMATION BIAS)

Xu hướng tìm kiếm thông tin khi nó không có ảnh hưởng đến hành động. Nhiều thông tin hơn không phải lúc nào cũng tốt hơn. Quả thật, với ít thông tin hơn thì con người có thể đưa ra nhiều dự đoán chính xác hơn. Trong mẩu truyện ngắn “Del rigor en la ciencia”, chỉ gồm duy nhất một đoạn văn, Jorge Luis Borges mô tả một đất nước rất đặc biệt. Trong đất nước này, khoa học vẽ bản đồ phức tạp đến nỗi chỉ có những tấm bản đồ chi tiết nhất, bản đồ tỉ lệ 1:1, to bằng cả đất nước. Những người dân dần nhận ra rằng bản đồ như vậy không giúp họ nhìn thấu được cái gì cả, vì nó chỉ đơn thuần là một bản sao của những gì họ đã biết mà thôi. Bản đồ của Borges là một trường hợp đặc biệt của Thiên hướng thông tin, một ảo tưởng cho rằng nhiều thông tin có thể đảm bảo những quyết định đúng đắn hơn.

Jonathan Baron của Đại học Pennsylvania hỏi các bác sĩ câu hỏi sau : một bệnh nhân có những triệu chứng biểu hiện khả năng 80% anh ta đang mắc bệnh A. Nếu không phải vậy thì anh ta mắc bệnh X hoặc Y. Cả ba căn bệnh đều nghiêm trọng như nhau, và các cách chữa đều cho ra những tác dụng phụ tương đồng. Là một bác sĩ, bạn sẽ đề xuất cách chữa nào? Theo logic thì bạn sẽ chọn bệnh A và đề xuất cách chữa tương ứng. Bây giờ giả sử có một cách chẩn đoán như sau, sau khi kiểm tra kết quả là “dương tính” nếu mắc bệnh X, và “âm tính” nếu mắc bệnh Y. Tuy nhiên, nếu người bệnh thực sự mắc bệnh A, kết quả sẽ có 50% khả năng “dương tính” và 50% khả năng “âm tính”. Bạn có đề xuất thực hiện kiểm tra không? Đa số bác sĩ nói có – mặc dù kết quả không hề có liên quan. Cứ cho rằng kết quả là dương tính, xác suất bệnh A vẫn cao hơn nhiều xác suất bệnh X. Thông tin thêm vẫn không đóng góp gì thêm cho quyết định. Bác sĩ không phải là những chuyên gia duy nhất có thiên hướng cần thông tin dư thừa. Các nhà quản lý và nhà đầu tư cũng rất ham muốn có nó. Có bao lần người ta làm hết nghiên cứu này đến nghiên cứu khác, trong khi cái sự thực đã rành rành trước mắt? Thông tin thêm không chỉ tốn thời gian và tiền bạc, nó còn đẩy bạn vào thế bất lợi.

Hãy quên chuyện chất đống các dữ liệu. Hãy cố gắng tận dụng những thông tin thực tế đang có. Chúng sẽ giúp bạn có những quyết định đúng đắn hơn. Những kiến thức thừa thải không có giả trị gì cả, cho dù bạn có biết hay không. Daniel J. Boorstin nói đúng: “Trở ngại lớn nhất của sự khám phá không phải sự ngu dốt – mà là ảo tưởng của tri thức.” Và lần tới khi bạn gặp kẻ địch, hãy cân nhắc việc giết hắn – không phải giết bằng lòng tốt, mà là bằng sự đáng sợ của thông tin và phân tích thông tin.

17. THIÊN LỆCH GIỮA CÁC NHÓM (INTER-GROUP BIAS)

"CHÚNG TA" LUÔN ĐÚNG HƠN "CHÚNG NÓ" 

Người ta chỉ cần lướt qua những tin tức để xem tầm quan trọng của thiên lệch giữa các nhóm, xu hướng phân chia mọi người thành một nhóm trong nhóm ưa thích và không ưa thích. Từ các cuộc xung đột giáo phái đẫm máu xé tan Trung Đông, sự gia tăng của các đảng chính trị chống nhập cư phải trên khắp châu Âu, để tăng tiếp xúc với sự tàn bạo của cảnh sát chống lại người Mỹ gốc Phi ở Hoa Kỳ, thiên vị liên nhóm là một đóng góp hàng đầu cho xung đột của con người.

18. THIÊN LỆCH NHẬN THỨC MUỘN (HINDSIGHT BIAS)

TẠI SAO BẠN LUÔN NÊN CÓ MỘT QUYỂN NHẬT KÝ

Não bộ luôn tự động và vô thức khiến các sự kiện và trải nghiệm xung quanh trở nên có ý nghĩa. Điều này khiến cho các sự kiện bất ngờ trở nên không còn bất ngờ, thậm chí trở thành tất yếu. 

Hiện tượng này được gọi là “thiên lệch nhận thức muộn” hoặc “dự đoán theo sự thật đã xảy ra” (hindsight bias). Khi vướng phải lỗi này, nhiều người cho rằng họ thấy những sự kiện xảy ra đã được dự đoán trước với xác suất cao, mặc cho xác suất thực tế của sự kiện trong quá khứ là rất thấp.

Những ký ức dự đoán sự việc sẽ biến mất nên nhiều người sẽ tự tin cho rằng, họ đã dự đoán được điều đó ngay từ đầu – như cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, hay kết quả cuộc bầu cử…

Sự thiên lệch này làm cho bạn tin sự kiện “có vẻ như” dễ đoán và dễ giải thích, qua đó làm dịu căng thẳng cho não bộ. Nhưng điều này lại ngăn cản suy nghĩ nhằm tìm ra giải pháp và gây ảnh hưởng không nhỏ đến kết quả hành vi trong tương lai.

Theo các chuyên gia, sự “thiên lệch muộn” chỉ xảy ra sau khi bạn gặp thất bại. Từ đó ngăn cản chúng ta suy nghĩ và chống đối với những hành vi thay thế nhằm đảm bảo thành công trong tương lai từ những thất bại trong quá khứ. 

Vậy tại sao thiên lệch nhận thức muộn lại nguy hiểm như vậy? Vâng, nó làm cho chúng ta tin rằng chúng ta là những người dự đoán tốt hơn chúng ta thực sự có thể, khiến chúng ta kiêu ngạo về kiến thức của chúng ta và do đó sẽ gặp nhiều rủi ro. Và không chỉ với các vấn đề toàn cầu: "Bạn đã nghe gì chưa? Sylvia và Chris không còn ở bên nhau nữa. Tụi nó sẽ luôn luôn không bao giờ có kết quả bởi tụi nó quá khác biệt" ...vv...

Vượt qua được sự thiên lệch nhận thức muộn là không dễ dàng. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người nhận thức được nó cũng fail bởi nó cũng giống như tất cả mọi người khác. Vì vậy, tôi rất tiếc, nhưng bạn đã lãng phí thời gian của bạn đọc chương này. Còn thật sự muốn vượt qua nó thì bạn phải thực sự can đảm và thực sự thành thật với chính mình.