48 Loại Thành Kiến Nhận Thức phổ biến (Phần 13)

37. HIỆU ỨNG MẶC ĐỊNH ( DEFAULT EFFECT)

Ngày hôm kia trong một nhà hàng, tôi quét danh sách rượu trong tuyệt vọng. Irouléguy? Harslevelü? Susumaniello? Tôi còn xa lắm mới là một chuyên gia, nhưng tôi có thể nói rằng một người chuyên gia rượu cũng đang cố gắng chứng minh thế giới của mình với những lựa chọn này. Trên trang cuối cùng, tôi tìm thấy sự cứu chuộc: " Rượu vang Pháp 'house wine'  của chúng tôi: Réserve du Patron, Bourgogne, $ 52". Tôi đã ra lệnh ngay lập tức; nó không thể tệ được, tôi lý luận như vậy - (house wine tôi giữ nguyên nghĩa bởi dịch nghĩa ra Tiếng Việt thì không sáng ý bài viết lắm, hiểu nó là loại rượu nhà hàng chọn, hay gọi là rượu đặc trưng của quán và nó mới chính là nghĩa "mặc định" trong tiêu đề hiệu ứng này)

Tôi đã sở hữu một chiếc iPhone trong vài năm nay. Tiện ích cho phép tôi tùy chỉnh mọi thứ - sử dụng dữ liệu, đồng bộ hóa ứng dụng, mã hóa điện thoại, ngay cả khi tôi muốn màn trập máy ảnh to lên. Bao nhiêu thứ tôi đã thiết lập trong đây? Bạn đoán đó: nó không phải chỉ có bao nhiêu đó

Trong sự an toàn của tôi, tôi không bị thách thức về kỹ thuật. Thay vào đó, tôi chỉ là một nạn nhân của cái gọi là hiệu ứng mặc định (default effect). Các thiết lập mặc định làm ấm áp và dễ chịu như một chiếc gối mềm mà chúng ta vui vẻ ngã vào đó. Cũng giống như tôi có xu hướng gắn bó với rượu vang nhà (house wine) và các thiết lập điện thoại di động của nhà máy, hầu hết mọi người bám víu vào các tùy chọn tiêu chuẩn. Ví dụ, những chiếc xe mới thường được quảng cáo với một màu nhất định; trong mọi danh mục, video và quảng cáo, bạn sẽ thấy chiếc xe mới có cùng màu, mặc dù chiếc xe có nhiều màu sắc. Phần trăm người mua chọn màu mặc định này vượt xa tỷ lệ phần trăm người mua xe đã mua màu cụ thể này trong quá khứ. Nhiều người chọn mặc định.

Hiệu ứng mặc định (default effect) làm việc ngay cả khi không có tùy chọn tiêu chuẩn nào được đề cập. Trong những trường hợp như vậy, chúng ta làm cho quá khứ của chúng ta trở thành thiết lập mặc định, do đó kéo dài và thánh hóa hiện trạng. Mọi người khao khát những gì họ biết. Nếu lựa chọn thử một cái gì đó mới hoặc gắn bó với các tùy chọn đầy tính thử thách và thử nghiệm, thì chúng ta có xu hướng rất bảo thủ ngay cả khi một sự thay đổi sẽ có lợi. Ví dụ: ngân hàng của tôi tính phí $ 60 cho báo cáo tài khoản gửi thư. Tôi có thể tiết kiệm cho mình số tiền này nếu tôi tải xuống các báo cáo trực tuyến. Tuy nhiên, mặc dù dịch vụ đắt tiền (và tốn giấy) đã khiến tôi bận tâm trong nhiều năm, tôi vẫn không thể tự mình thoát khỏi nó một lần và mãi mãi.

Vậy sự thành kiến hiện trạng (status-quo bias) này đến từ đâu? Ngoài sự tiện lợi tuyệt đối, sự ác cảm về mất mát cũng đóng một vai trò. Hồi tưởng những tổn thất làm chúng ta khó chịu gấp đôi so với mức tăng tiến tương tự, nó làm hài lòng chúng ta. Vì lý do này, các nhiệm vụ như đàm phán lại các hợp đồng hiện có tỏ ra rất khó khăn. Bất kể đó là tư nhân hay chuyên nghiệp, mỗi nhượng bộ bạn thực hiện nặng gấp đôi như bất kỳ bạn nhận được. Do đó, trao đổi như vậy kết thúc cảm giác như thua lỗ ròng.

Cả hiệu ứng mặc định (default effect) và thành kiến hiện trạng (status-quo bias) đều cho thấy rằng chúng ta có một xu hướng bám víu vào mọi thứ, ngay cả khi điều này đặt chúng ta vào thế bất lợi. Bởi thay đổi cài đặt mặc định, bạn có thể phải thay đổi hành vi của chính mình. "Có lẽ chúng ta sống cuộc sống của chúng ta theo một số ý tưởng đã mặc định thành tiềm thức" Tôi đề nghị một người bạn đồng hành ăn tối, hy vọng sẽ đưa anh ta vào một cuộc thảo luận triết học sâu sắc. "Có lẽ nó chỉ cần một chút thời gian để được phát triển", ông nói sau khi đang thử Réserve du Patron (Câu cuối là một câu mỉa của tác giả bài viết, ông vẫn đang dùng rượu mặc định của nhà hàng nhưng suy nghĩ đến chuyện vượt thoát hiện trạng. Một dạng mỉa mai sâu cay kiểu Việt Nam "Nói thì như thánh tướng mà làm thì như mèo mửa" - Lời thêm của dịch giả)

38. NGỘ NHẬN VỀ SỰ KHAN HIẾM ( SCARCITY ERROR)

"Rara sunt cara", nói theo người La Mã. Hiếm là có giá trị. Trong thực tế, ngộ nhận về sự khan hiếm (scarcity error) nó cổ như nhân loại. Bạn tôi với ba đứa con là nhân viên bán thời gian tại một đại lý bất động sản. Bất cứ khi nào cô ấy có một người mua quan tâm nhưng không thể quyết định, cô ấy gọi và nói 'Một bác sĩ từ Luân Đôn đã nhìn thấy mảnh đất này ngày hôm qua. Anh ấy thích nó rất nhiều. Thế còn bạn? Bạn vẫn còn quan tâm? 'Bác sĩ từ London - đôi khi đó là một giáo sư hoặc một chủ ngân hàng - tất nhiên là hư cấu. Hiệu quả  rất thực tế, nó tạo ra viễn cảnh cơ hội có thể biến mất trước mắt của khách hàng, vì vậy họ hành động và chốt giao dịch. Tại sao? Bởi đây là nguồn cung khan hiếm, nhưng một lần nữa cơ hội vẫn thuộc về bạn. Khách quan, tình huống này là không thể hiểu được: hoặc khách hàng muốn có giá đất ấn định hoặc không - không liên can bất kể bác sĩ nào từ London (Nó kích thích bản năng chiếm hữu trong gene của con người thôi chứ có gì mà khó hiểu - Lời nhiều chuyện của dịch giả hehe)

Để đánh giá chất lượng của bánh, Giáo sư Stephen Worchel chia người tham gia thành hai nhóm. Nhóm đầu tiên nhận được toàn bộ một hộp bánh và nhóm thứ hai chỉ có hai cái bánh. Cuối cùng, các đối tượng chỉ với hai cái bánh đánh giá chất lượng cao hơn nhiều so với nhóm đầu tiên đã làm. Thí nghiệm được lặp lại nhiều lần và luôn cho thấy kết quả tương tự

 'Chỉ có bán trong ngày hôm nay' một thủ thuật bán hàng cổ điển. Các ông chủ gallery tranh tận dụng lợi thế của ngộ nhận về sự khan hiếm bằng cách đặt các dấu chấm màu đỏ "Đã Bán" dưới hầu hết các bức tranh của họ, biến một vài tác phẩm còn lại thành các vật phẩm quý hiếm phải được giành giật nhanh. Chúng ta thu thập tem, tiền xu, xe hơi cổ ngay cả khi chúng không phục vụ mục đích thực tế. Bưu điện không chấp nhận tem cũ, các ngân hàng không lấy đồng xu cũ, và những chiếc xe cổ không còn được phép lưu thông trên đường nữa. Tất cả các vấn đề; chúng hấp dẫn bởi chúng khan hiếm

Tóm lại: phản ứng điển hình đối với sự ngộ nhận khan hiếm là sự lầm lạc trong suy nghĩ một cách rõ ràng. Đánh giá sản phẩm và dịch vụ chỉ dựa trên nền tảng giá và lợi ích của chúng bị bóp méo. Nó sẽ không có tầm quan trọng nào nếu một hạng mục đang biến mất nhanh chóng, cũng như không có bất kỳ bác sĩ từ London nào quan tâm. (Thành kiến này đúng hơn phải sử dụng chữ định kiến thuộc bản năng gốc của con người về sự chiếm hữu. Và trong triết lý 12 nhân duyên của đạo Phật nó chính là chữ Thủ "nắm giữ" - Lời thêm của dịch giả) 

39. THÀNH KIẾN VỀ KẾT QUẢ (OUTCOME BIAS)

Một giả thuyết nhanh: cho một triệu con khỉ suy đoán trên thị trường chứng khoán. Chúng mua và bán cổ phiếu như điên và, tất nhiên, hoàn toàn ngẫu nhiên. Chuyện gì xảy ra? Sau một tuần, khoảng một nửa số con khỉ sẽ kiếm được lợi nhuận và một nửa số còn lại bị mất. Những con tạo ra lợi nhuận có thể ở lại; những con thua lỗ được gửi về nhà. Trong tuần thứ hai, một nửa số con khỉ vẫn sẽ lời cao, trong khi một nửa còn lại sẽ thua lỗ và được gửi tiếp về nhà. Và cứ thế. Sau mười tuần, khoảng 1.000 con khỉ còn ở lại - những con luôn đầu tư tiền của chúng tốt. Sau hai mươi tuần, chỉ một con khỉ sẽ ở lại - con này luôn luôn, không có thất bại, đã chọn đúng cổ phiếu và bây giờ là một tỷ phú. Hãy gọi anh ta là con khỉ thành công.

Phương tiện truyền thông phản ứng như thế nào? Họ sẽ vồ lấy con vật này để hiểu 'nguyên tắc thành công' của nó. Và họ sẽ tìm thấy một số yếu tố: có lẽ con khỉ này ăn nhiều chuối hơn những con khỉ khác. Có lẽ nó ngồi ở một góc khác trong cái lồng. Hoặc, có lẽ nó chuyền cành nhanh qua các nhánh cây, hoặc nó có những khoảng dừng dài hơn, nghĩ ngợi trong khi chải chuốt. Nó buộc phải có một số công thức để thành công, phải không? Làm thế nào khác được khi nó thực hiện tuyệt vời đến như vậy? Trúng liền trong trong hai mươi tuần - và đây là một con khỉ đơn giản? Không thể nào!

Câu chuyện về con khỉ minh họa về thành kiến về kết quả (outcome bias): chúng ta có xu hướng đánh giá các quyết định dựa trên kết quả chứ không phải là trong quá trình ra quyết định. Sự sai lầm này còn được gọi là ngộ nhận lịch sử (historian error). Một ví dụ điển hình là cuộc tấn công của Nhật Bản vào Trân Châu Cảng. Căn cứ quân sự có nên được sơ tán hay không? Từ quan điểm của ngày hôm nay: rõ ràng, vì có rất nhiều bằng chứng cho thấy một cuộc tấn công sắp xảy ra. Tuy nhiên, chỉ khi nhìn lại thì các tín hiệu xuất hiện rất rõ ràng. Vào thời điểm đó, vào năm 1941, có rất nhiều tín hiệu mâu thuẫn. Một số chỉ vào một cuộc tấn công; những người khác thì không. Để đánh giá chất lượng của quyết định, chúng ta phải sử dụng thông tin có sẵn tại thời điểm đó, lọc ra tất cả mọi thứ chúng ta biết về nó sau khi tấn công (đặc biệt là nó đã thực sự xảy ra).

Một thử nghiệm khác: bạn phải đánh giá hiệu suất của ba bác sĩ phẫu thuật tim. Để làm điều này, bạn yêu cầu mỗi người thực hiện một ca mổ khó trong năm lần. Trong những năm qua, xác suất chết vì các quy trình này ổn định ở mức 20%. Với bác sĩ phẫu thuật A, không ai chết. Với bác sĩ phẫu thuật B, một bệnh nhân chết. Với bác sĩ phẫu thuật C, hai người chết. Làm thế nào để bạn đánh giá hiệu suất của A, B và C? Nếu bạn nghĩ giống như hầu hết mọi người, bạn đánh giá A là tốt nhất, B tốt thứ 2, và C là tệ nhất. Và do đó bạn đã rơi vào thành kiến kết quả. Bạn có thể đoán tại sao: do các mẫu quá nhỏ, làm cho kết quả không nhiều ý nghĩa. Bạn chỉ có thể đánh giá một bác sĩ phẫu thuật nếu bạn biết điều gì đó về lĩnh vực này, và sau đó cẩn thận theo dõi việc chuẩn bị và thực hiện các hoạt động. Nói cách khác, bạn phải đánh giá quá trình chứ không phải là kết quả. Ngoài ra, bạn có thể sử dụng một mẫu lớn hơn, nếu bạn có đủ bệnh nhân cần hoạt động cụ thể này: 100 hoặc 1.000 ca mổ. Bây giờ là đủ để biết rằng, với một bác sĩ phẫu thuật trung bình, có 33% cơ hội không ai chết, 41% cơ hội một người sẽ chết và 20% cơ hội hai người sẽ chết. Đó là một phép tính xác suất đơn giản. Điều nổi bật: không có sự khác biệt lớn giữa số không chết và hai người chết. Để đánh giá ba bác sĩ phẫu thuật hoàn toàn trên cơ sở các kết quả sẽ không chỉ cẩu thả mà còn phi đạo đức.

Tóm lại: Đừng bao giờ đánh giá một quyết định hoàn toàn bởi kết quả của nó, đặc biệt là khi ngẫu nhiên hoặc "yếu tố bên ngoài" đóng một vai trò lớn. Kết quả tệ không hẳn là do quyết định tệ và ngược lại. Vì vậy, thay vì vò tóc về một quyết định sai lầm, hoặc vỗ tay cho một trong các quyết định mà có thể chỉ tình cờ dẫn đến thành công, hãy nhớ lý do tại sao bạn đã chọn những gì bạn đã làm. Có phải lý do của bạn hợp lý và dễ hiểu không? Sau đó, bạn sẽ làm tốt hơn để gắn bó với phương pháp đó, ngay cả khi bạn không không may mắn lắm.

48 Loại Thành Kiến Nhận Thức phổ biến (Phần 12)

34. THÀNH KIẾN VỀ SỰ YÊU THÍCH (LIKING BIAS)

Thành kiến về sự yêu thích (liking bias) khá ngạc nhiên là chúng rất dễ hiểu nhưng chúng ta liên tục rơi vào bẫy. Điều này có nghĩa là: chúng ta càng thích ai đó, chúng ta càng có khuynh hướng mua hàng hoặc giúp đỡ người đó. Tuy nhiên, câu hỏi vẫn còn là: ‘likeable’ có nghĩa là gì? Theo nghiên cứu, chúng ta thấy người đó là đáng yêu thích nếu A) họ hấp dẫn bề ngoài, B) họ giống với chúng ta về nguồn gốc, tính cách hay sở thích, và C) họ thích chúng ta. Do đó, quảng cáo đầy những người hấp dẫn. Những người xấu xí dường như không thân thiện và thậm chí họ không đáng giá bất kể họ có làm gì. Ngoài việc đưa vào các type siêu hấp dẫn, quảng cáo cũng sử dụng thủ thuật ‘Những người như bạn và tôi’  - những người có hình dạng, giọng điệu hoặc nền tảng tương tự nhau (Thủ thuật tạo đẳng cấp, hay phân biệt giai tầng giữa người với người bằng cách tiêm nhiễm vào vô thức một cách có chủ ý - Lời thêm của dịch giả)

Thành kiến về sự yêu thích (liking bias) là một thành kiến nhận thức nên cách thức phòng tránh hay sử dụng chúng là chuyện của bạn:

- Đầu tiên, chúng ta cần phải nhận thức được khi thành kiến này đang diễn ra trong tâm trí của chúng ta để chúng ta có thể tránh được những vết thương do chúng gây ra của cả việc ra quyết định kém và hành vi kém trong trường hợp thành kiến này thực sự dẫn chúng ta đến kết quả tệ hại. (Đây thực sự là một thành kiến mang bản chất cốt tủy con người trong sự vô minh mà nhiều nhà tâm lý tin rằng ngay cả khi chúng ta nhận thức được những thành kiến riêng đó, chúng ta vẫn không thể thay đổi quyết định / hành vi của chúng ta dựa trên nhận thức đó ... mặc dù, cá nhân riêng tôi nghĩ đánh giá đó quá thật và hơi đụng chạm đến cái tôi nhiều người)

- Thứ hai, đưa điều này trở lại thế giới kinh doanh, chúng ta cần nhận ra tầm quan trọng của khả năng thích ứng trong các khía cạnh khác nhau của việc điều hành một doanh nghiệp thậm chí vượt ra ngoài những điều hiển nhiên như: Bán hàng, Tiếp thị, Xây dựng Thương hiệu, v.v. Tôi không đi quá xa để nói rằng ‘likeable’ là "chìa khóa thành công" trong kinh doanh nhưng nó chắc chắn là một yếu tố rất quan trọng trong thành công kinh doanh.

35. THÀNH KIẾN VỀ SỰ trùng hợp NGẪU NHIÊN ( COINCIDENCE  BIAS)

Vào lúc 7.15 giờ sáng vào ngày 1 tháng 3 năm 1950, mười lăm thành viên của dàn hợp xướng nhà thờ ở Beatrice, Nebraska dự kiến sẽ gặp nhau để diễn tập. Vì nhiều lý do khác nhau, tất cả bọn họ đều không đến đúng giờ. Gia đình của bộ trưởng bị trì hoãn vì vợ anh ta vẫn còn phải ủi đồ cho con gái mình. Một cặp vợ chồng đã bị giữ lại khi xe của họ không nổ máy. Nghệ sĩ dương cầm muốn ở đó sớm 30 phút, nhưng anh rơi vào giấc ngủ sâu sau bữa tối. Và cứ thế. Vào lúc 7.25 chiều, nhà thờ phát nổ. Vụ nổ đã được nghe thấy xung quanh làng. Nó thổi bay các bức tường và gửi mái nhà rơi xuống đất. Một cách kỳ diệu, không ai bị giết. Bộ phận chữa cháy phát hiện vụ nổ là do một chỗ rò rỉ khí, mặc dù các thành viên của dàn hợp xướng bị thuyết phục rằng họ đã nhận được một dấu hiệu từ Đức Chúa Trời. Bàn tay của Thiên Chúa hay trùng hợp ngẫu nhiên?

Một điều gì đó vào tuần trước khiến tôi nghĩ về người bạn học cũ của tôi, Andy, người mà tôi đã không nói chuyện trong một thời gian dài. Đột nhiên điện thoại reo. Tôi bắt nó lên, và ngạc nhiên chưa kìa, đó là Andy. "Đó có phải là thần giao cách cảm!" Tôi kêu lên hào hứng. Nhưng, thần giao cách cảm hay trùng hợp ngẫu nhiên?

Những câu chuyện như thế có khả năng như thế nào? Bác sĩ tâm thần Thụy Sĩ C.G. Jung thấy trong chúng một việc của một lực lượng không rõ, mà ông gọi là sự đồng bộ. Nhưng làm thế nào một nhà tư tưởng có ý thức logic tiếp cận những loại chuyện này? Tốt hơn hết hãy lấy một mảnh giấy và một cây bút chì. Hãy xem xét trường hợp đầu tiên, sự bùng nổ của nhà thờ. Vẽ bốn hộp để đại diện cho mỗi sự kiện tiềm năng. Khả năng đầu tiên là những gì thực sự diễn ra: 'ca đoàn bị trì hoãn và nhà thờ phát nổ.' Nhưng có ba lựa chọn khác: 'dàn hợp xướng bị trì hoãn và nhà thờ không phát nổ', ' dàn hợp xướng đúng giờ và nhà thờ phát nổ' và  "dàn hợp xướng đúng giờ và nhà thờ không phát nổ ' Ước tính tần số của các sự kiện này và ghi chúng vào hộp tương ứng. Đặc biệt chú ý đến mức độ thường xuyên xảy ra trường hợp cuối cùng: hàng ngày, hàng triệu ca đoàn hợp xướng tập luyện theo lịch trình và các hội thánh của họ không nổ tung. Đột nhiên, câu chuyện đã mất đi chất lượng không tưởng của nó. Đối với tất cả hàng triệu nhà thờ này, sẽ không thể xảy ra nếu một cái gì đó giống như những gì đã xảy ra ở Beatrice, Nebraska đã không diễn ra ít nhất một thế kỷ. Vì vậy, câu trả lời là Không: không có bàn tay của Thiên Chúa. (Và dù sao thì, tại sao Đức Chúa Trời lại muốn thổi bay một nhà thờ?  Thật là một cách vô lý để nói với các tín đồ của bạn!) (Chẳng lẽ nói nhà thờ làm bậy nhưng ca đoàn không làm bậy nên Chúa cho nổ nhà thờ còn ca đoàn thì tha thứ - Lời thêm của dịch giả)

Hãy áp dụng cùng một suy nghĩ cho ví dụ về cuộc gọi điện thoại. Hãy ghi nhớ nhiều lần khi 'Andy' nghĩ về bạn nhưng không gọi; khi bạn nghĩ về anh ta và anh ấy không gọi; khi bạn không nghĩ về anh ta và anh ấy gọi; khi anh ta không nghĩ về bạn và bạn gọi ?. . Có một số lần vô hạn khi bạn không nghĩ về anh ta và anh ta không gọi. Nhưng, vì mọi người dành khoảng 90% thời gian của mình để nghĩ về người khác, nên không có khả năng là, cuối cùng, hai người sẽ nghĩ về nhau và một trong số họ sẽ nhấc điện thoại lên. Và nó không phải chỉ là Andy: nếu bạn có 100 người bạn khác, xác suất của điều này xảy ra tăng lên rất nhiều.

Chúng ta có xu hướng vấp ngã khi ước lượng xác suất. Nếu ai đó nói ‘không bao giờ’, tôi thường ghi lại điều này dưới dạng xác suất nhỏ hơn 0, vì ‘không bao giờ’ không thể được bù đắp bằng xác suất âm.

Tóm lại: đừng quá hào hứng về nó. Sự trùng hợp ngẫu nhiên chính xác là: những sự kiện hiếm nhưng rất có thể xảy ra. Không có gì đáng ngạc nhiên khi nó cuối cùng cũng xảy ra. Điều gì sẽ đáng ngạc nhiên hơn nếu nó không bao giờ xảy đến?.

PS: Riêng với những người có trực giác mạnh hay có tu tập tâm linh như dịch giả chẳng hạn. Tin và hành động theo trực giác cũng là điểm mạnh nhưng có khi nó cũng là điểm yếu chí mạng bởi nó loại bỏ tính logic của vấn đề. Nếu ta lạm dụng quá sức vào nó thì nó cũng chính là sự "mê tín dị đoan" và nó sẽ đưa ta đến "ảo tưởng về quyền lực" như Mr Vũ chẳng hạn hehe

36. NGHỊCH LÝ LỰA CHỌN ( THE PARADOX OF CHOICE)

Chị và chồng cô ấy đã mua một ngôi nhà chưa hoàn thành cách đây một thời gian ngắn. Kể từ đó, họ đã không thể nói về bất cứ điều gì khác. Chủ đề duy nhất của cuộc trò chuyện trong hai tháng qua là gạch phòng tắm: gốm sứ, đá granit, đá cẩm thạch, kim loại, đá, gỗ, thủy tinh và mọi loại gỗ được biết đến với con người. Hiếm khi tôi thấy chị tôi trong nỗi khổ đến như vậy. "Có quá nhiều thứ để lựa chọn," chị tôi kêu lên, vung tay lên không trung và quay trở lại danh mục gạch, người bạn đồng hành của chị

Tôi đã đếm và nghiên cứu cửa hàng tạp hóa tại địa phương của tôi có 48 loại sữa chua, 134 loại rượu vang đỏ, 64 sản phẩm làm sạch khác nhau và tổng cộng 30.000 mặt hàng. Amazon - nhà bán sách trên Internet - có hai triệu tên sách có sẵn. Ngày nay, mọi người bị bắn phá với các lựa chọn, chẳng hạn như hàng trăm loại rối loạn tâm thần, hàng ngàn nghề nghiệp khác nhau, thậm chí nhiều điểm đến kỳ nghỉ và vô số phong cách sống. Chưa bao giờ có nhiều lựa chọn hơn thế

Khi tôi còn trẻ, chúng tôi có ba loại sữa chua, ba kênh truyền hình, hai nhà thờ, hai loại pho mát (nhẹ hoặc mạnh), một loại cá (cá hồi) và một điện thoại do Swiss Post cung cấp. Hộp đen với mặt đồng hồ không phục vụ mục đích nào khác ngoài việc gọi điện, và điều đó đã làm cho chúng tôi thấy ổn. Ngược lại, bất kỳ ai vào một cửa hàng điện thoại ngày nay đều có nguy cơ bị dẹp lép bởi một loạt các thương hiệu, mô hình và lựa chọn ký kết. 

Tuy nhiên, lựa chọn là thước đo tiến bộ. Đó là điều khiến chúng ta tách biệt khỏi các nền kinh tế bao cấp và Thời kỳ đồ Đá. Vâng, sự phong phú khiến bạn tha hồ lựa chọn, nhưng nó cũng có một hạn chế. Khi nó vượt quá, hay còn gọi "thừa thải của sự lựa chọn", nó phá hủy chất lượng cuộc sống. Thuật ngữ kỹ thuật cho điều này là nghịch lý của sự lựa chọn (the paradox of choice).

Sự lựa chọn quá rộng dẫn đến các quyết định kém hơn. Nếu bạn hỏi những người trẻ, điều gì là quan trọng trong một người bạn đời, họ quay cuồng với tất cả những phẩm chất thông thường: trí thông minh, cách cư xử tốt, sự ấm áp, khả năng lắng nghe, cảm giác hài hước và hấp dẫn về thể chất. Nhưng liệu họ có thực sự xem xét các tiêu chí này khi chọn một ai đó không? Trong quá khứ, một người đàn ông trẻ tuổi từ một ngôi làng có quy mô trung bình có thể chọn trong số 20 cô gái có tuổi tương tự mà anh ta đã đi học. Anh ta biết gia đình của họ và ngược lại, dẫn đến một quyết định dựa trên một số đặc tính được biết đến. Ngày nay, trong thời đại hẹn hò trực tuyến, hàng triệu đối tác tiềm năng đang theo ý của chúng ta. Nó đã được chứng minh rằng sự căng thẳng gây ra bởi sự rối tâm này là quá lớn để bộ não làm giảm quyết định chỉ cho một tiêu chí duy nhất: sức hấp dẫn về thể chất chẳng hạn. Hậu quả của quá trình lựa chọn này bạn đã biết - có lẽ ngay cả những cá nhân đầy kinh nghiệm.

Vậy, bạn có thể làm gì? Hãy suy nghĩ cẩn thận về những gì bạn muốn trước khi bạn kiểm tra phiếu mua hàng hiện có. Viết ra những tiêu chí này và gắn bó với chúng một cách quyết đoán. Ngoài ra, phải nhận thấy rằng bạn không bao giờ có thể đưa ra một quyết định hoàn hảo cả. Nhằm mục đích hướng đến điều này - do bởi sự rối loạn của các khả năng - con người thường lựa chọn kiểu hoàn hảo vô lý (irrational perfectionism). Thay vào đó, hãy học cách yêu một sự lựa chọn 'tốt'. Vâng, ngay cả trong vấn đề tìm bạn đời. Chỉ có thứ tốt nhất sẽ được lựa chọn? Trong thời đại đa dạng kiểu vô hạn này, thay vào đó hãy ngược lại mới đúng: ‘đủ tốt’ là lựa chọn tối ưu mới (ngoại trừ, tất nhiên, đối với bạn và tôi) - (Đoạn cuối này hơi không hiểu lắm - Lời thêm dịch giả hehe)

48 Loại Thành Kiến Nhận Thức phổ biến (Phần 11)

31. THIÊN HƯỚNG VÔ VỊ (TWADDLE TENDENCY)

Một ví dụ về con ong mật, khi nó tìm thấy mật hoa, nó giao tiếp với những con ong khác vị trí của mật hoa - nhưng khi nó không thể tìm thấy mật hoa thay vì rút về tổ ong, nó trở lại để thực hiện một điệu nhảy kỳ quặc với những con ong khác. nó không có phương tiện truyền đạt những gì nó có (hoặc đúng hơn là không tìm thấy).

Khi được hỏi tại sao một phần năm người Mỹ không thể định vị đất nước của họ trên bản đồ thế giới, Miss Teen South Carolina - một học sinh tốt nghiệp trung học - đã trả lời câu hỏi này trước máy quay: 'Cá nhân tôi tin rằng người Mỹ không thể làm như vậy bởi vì một số người ngoài quốc gia của chúng tôi không có bản đồ và tôi tin rằng nền giáo dục của chúng tôi như Nam Phi và Iraq ở khắp mọi nơi như vậy và tôi tin rằng giáo dục của chúng tôi ở đây ở Mỹ sẽ giúp Mỹ, nên giúp Nam Phi và giúp Iraq và các nước châu Á, vì vậy chúng tôi sẽ có thể xây dựng tương lai của mình. ”

Thảm họa, bạn có đồng ý như vậy không, nhưng có lẽ bạn không lãng phí quá nhiều thời gian để lắng nghe các nữ hoàng sắc đẹp trả lời. 

Cả hai đều là biểu hiện của cùng một hiện tượng, thiên hướng vô vị hay thiên hướng vô giá trị (twaddle tendency). Ở đây, các từ được sử dụng để che giấu sự lười biếng trí tuệ, ngu dốt, hoặc những ý tưởng kém phát triển. Đôi khi nó hoạt động, đôi khi không. Đối với nữ hoàng sắc đẹp, chiến lược tung hỏa mù thất bại một cách thảm hại. Đối với con ong mật (Cũng may chưa phải là nữ hoàng ong chúa :-) - lời thêm của dịch giả), nó có thể hoạt động nhưng là một hoạt động vô giá trị và vô nghĩa lý. Càng nhiều mây mù của các từ, các hành động chúng ta càng dễ dàng rơi bẫy vào chúng. Nếu được sử dụng hay kết hợp với cùng với thành kiến quyền lực (authority bias), nó có thể đặc biệt nguy hiểm vì chúng ta sẵn sàng chấp nhận các từ ngữ và hành động mà không có thói quen đặt dấu hỏi ngược lại hay xem xét bề sâu trong mỗi câu chuyện hay mỗi con người thật trong đời sống thật của họ (cả không thấy sự khổ tâm của họ nếu có) bởi sự ngưỡng mộ tôn sùng mù quáng hay bởi nó là một khung trời mơ ước của chính mình chẳng hạn

Tóm lại: biểu hiện bằng lời nói hay hành động là tấm gương của tâm trí. Những suy nghĩ rõ ràng cũng có khi mơ hồ biến thành những câu chữ hay hành động vô nghĩa. Vấn đề là, trong nhiều trường hợp, chúng ta thiếu suy nghĩ minh mẫn. Thế giới phức tạp, và phải mất rất nhiều nỗ lực tinh thần để hiểu ngay cả một khía cạnh của toàn bộ. Cho đến khi bạn trải nghiệm một điều hiển nhiên như vậy, tốt hơn là chú ý đến lời nói của Mark Twain: "Nếu bạn không có gì để nói, hãy đừng nói." Sự Đơn Giản là đỉnh cao của một hành trình dài, gian khổ, không phải là điểm khởi đầu cho mọi tiến trình

32. ẢO TƯỞNG KỸ NĂNG ( ILLUSION OF SKILL)

Tại sao có rất ít doanh nhân nối tiếp - các doanh nhân bắt đầu thành công các công ty thành công? Tất nhiên, có Steve Jobs và Richard Branson, nhưng họ đại diện cho một thiểu số nhỏ. Doanh nhân nối tiếp chiếm ít hơn một phần trăm số người bắt đầu một công ty. Tất cả họ đều nghỉ hưu với những chiếc du thuyền tư nhân của mình sau thành công đầu tiên giống như người đồng sáng lập Microsoft Paul Allen đã làm? Chắc chắn là không. Những người kinh doanh thực sự sở hữu quá nhiều việc thức dậy và  ngồi trên ghế bãi biển hàng giờ đồng hồ. Có phải vì họ không thể buông xuôi và muốn nâng niu các công ty của họ cho đến khi họ 65 tuổi? Không. Hầu hết những người sáng lập bán cổ phần của họ trong vòng mười năm.

Trên thực tế, bạn sẽ cho rằng những người mới bắt đầu có tài năng, một mạng lưới cá nhân tốt và một danh tiếng vững chắc sẽ được trang bị tốt để tìm thấy nhiều khởi nghiệp khác. Vậy tại sao họ dừng lại? Họ không dừng lại. Họ chỉ vừa thất bại trên đỉnh thành công. Chỉ có một câu trả lời có ý nghĩa: may mắn đóng một vai trò lớn hơn kỹ năng. Không có doanh nhân nào thích nghe điều này. Khi lần đầu tiên tôi nghe về ảo tưởng về kỹ năng (illusion of skill), phản ứng của tôi là: "Cái gì, thành công của tôi là một may mắn sao?" Lúc đầu, nghe có vẻ hơi khó chịu, đặc biệt nếu bạn làm việc chăm chỉ để có nó.

Chúng ta hãy xem xét kỹ hơn về thành công của các doanh nghiệp. Bao nhiêu là may mắn, và bao nhiêu là thành quả của lao động cực khổ và tài năng khác biệt? Câu hỏi này hoàn toàn không khó hiểu. Tất nhiên, chả có gì đạt được mà không có ít nhiều tài năng, và không có gì đạt được mà không lao tâm khổ trí. Thật không may, chẳng phải  kỹ năng cũng không phải là lao động vất vả hay lao tâm hoặc lo nghĩ vì nó là những tiêu chí chính để thành công. Chúng là cần thiết - nhưng không đủ. Làm sao chúng ta biết được điều này? Có một bài kiểm tra rất đơn giản: một người thành công trong một thời gian dài  (nhiều hơn thế, khi họ tận hưởng nhiều thành công trong thời gian dài hơn so với những người kém chất lượng hơn) thì chỉ khi đó tài năng mới là yếu tố thiết yếu. Đây không phải là trường hợp với những người sáng lập công ty; nếu không, phần lớn các doanh nhân thành công sẽ và sau thành tích đầu tiên, tiếp tục tìm thấy và phát triển các công ty khởi nghiệp thứ hai, thứ ba và thứ tư ...(Mỗi một doanh nhân nổi tiếng chỉ gần như gắn liền với một thương hiệu duy nhất mà họ tạo dựng, hiếm khi có cái thứ hai hay thứ ba nào khác - lời thêm của dịch giả và dịch giả tô đậm chữ nổi tiếng để phân biệt với các doanh nhân lèo tèo có hàng chục công ty mà chả cái nào thật sự nổi bật và đa phần góp vốn là chính)

Trong một số lĩnh vực, kỹ năng không có vai trò gì cả. Trong cuốn sách "Thinking, Fast and Slow", Kahneman mô tả chuyến thăm của ông tới một công ty quản lý tài sản. Tóm lại, họ đã gửi cho anh một bảng tính thể hiện hiệu suất của từng cố vấn đầu tư trong tám năm qua. Từ đây, một thứ hạng được gán cho mỗi: số 1, 2, 3 và cứ như vậy theo thứ tự giảm dần. Điều này đã được biên soạn mỗi năm. Kahneman nhanh chóng tính toán mối quan hệ giữa các bảng xếp hạng của năm. Cụ thể, ông tính toán mối tương quan giữa các bảng xếp hạng giữa năm 1 và năm thứ 2, giữa năm 1 và năm 3, năm 1 và năm thứ 4, cho đến năm thứ 7 và năm thứ 8. Kết quả: trùng hợp ngẫu nhiên. Đôi khi cố vấn ở trên cùng và đôi khi ở dưới cùng. Nếu một cố vấn đã có một năm tuyệt vời, điều này đã không được củng cố bởi những năm trước và cũng không được chuyển sang những năm tiếp theo. Mối tương quan là số không. Tuy nhiên, các chuyên gia tư vấn bỏ túi tiền thưởng cho hiệu suất của họ. Nói cách khác, công ty đã thưởng cho may mắn hơn là kỹ năng. 

Tóm lại: một số người kiếm sống nhờ khả năng của họ, chẳng hạn như phi công, thợ ống nước và luật sư. Ở một số lĩnh vực khác, kỹ năng là cần thiết nhưng không thực sự quan trọng, như với các doanh nhân và các nhà lãnh đạo. Cuối cùng, "cơ hội" là yếu tố quyết định trong một số lĩnh vực, chẳng hạn như trong thị trường tài chính. Ở đây, ảo tưởng về kỹ năng (illusion of skill) tràn ngập. Vì vậy: hãy cho thợ ống nước một sự tôn trọng và cười khúc khích về thành công tài chính của các jesters (không dịch chữ jester bởi ẩn ý chứ không phải bởi chế nhạo)

33. THÀNH KIẾN kết hợp ( ASSOCIATION BIAS)

TẠI SAO KINH NGHIỆM CÓ THỂ HỦY HOẠI NHỮNG ĐÁNH GIÁ

Chúng ta tự động kết nối một kích thích (vật / người) với nỗi đau (sợ hãi) hoặc niềm vui (hy vọng). Như bản năng tìm kiếm niềm vui hướng chúng ta tìm kiếm các kết hợp tích cực và cố gắng loại bỏ những yếu tố tiêu cực. Điều này xảy ra dễ dàng khi chúng ta trải nghiệm những hậu quả tích cực hay tiêu cực của một kích thích. Sự kiện càng sinh động càng dễ nhớ. Thương hiệu (bao gồm cả người) cố gắng ảnh hưởng đến hành vi của chúng ta bằng cách kết hợp với những điều tích cực.

Não của chúng ta là một cỗ máy kết nối. Điều này là khá thực tế: nếu chúng ta ăn một trái cây lạ và cảm thấy bị bệnh sau đó, chúng ta tránh nó trong tương lai, ghi nhãn "thực vật độc hại" hoặc ít nhất là rất khó chịu. Đây là cách tri thức đến. Tuy nhiên, phương pháp này cũng tạo ra những kiến thức sai lệch. Nhà khoa học Nga Ivan Pavlov là người đầu tiên tiến hành nghiên cứu về hiện tượng này. Mục tiêu ban đầu của ông là đo lường sự tiết nước bọt ở chó. Ông ta đã sử dụng chuông để gọi những con chó ra ăn, và sau đó tiếng chuông reo là đủ để làm cho những con chó chảy nước bọt. Bộ não của động vật liên kết hai thứ không liên quan đến chức năng của nhau - tiếng chuông và tuyến nước bọt.

Giả sử chúng ta tạo điều kiện cho một con chó tiếp xúc với một giai điệu. Nếu chúng ta phát ra âm thanh mà không dạy cho chú chó một hành động cụ thể (trong thí nghiệm là đồ ăn), thì đôi tai của con chó có thể vểnh lên để nghe âm thanh nhưng sẽ không chảy nước bọt . Giai điệu này chỉ là một kích thích trung tính, vào thời điểm đó. Còn thức ăn cho chó là một kích thích vô điều kiện, bởi vì nó luôn luôn làm cho con chó tiết nước bọt.

Và sự kết hợp giữa  thực phẩm và âm thanh của giai điệu, gợi ra một thí nghiệm học tập cho con chó. Sau một vài thử nghiệm lặp lại như vậy, sự kết nối giữa hai yếu tố phát triển và đủ mạnh để làm cho con chó chảy nước bọt mặc dù không có thức ăn. Các giai điệu, vào thời điểm này, đã trở thành một kích thích có điều kiện. Đây cũng là thứ Hy Vọng được hình thành. Cũng như Nỗi Đau được hình thành tương tự như thế (Quyển sách viết dài dòng cũng chỉ muốn nói một cách giản đơn chính thói quen hay kinh nghiệm quá khứ tạo ra các phản ứng có điều kiện với cụ thể là Hy Vọng hay Nỗi Đau chẳng hạn - Lời thêm của dịch giả, và dịch giả thích gọi loại thành kiến này cái tên là "thành kiến liên tưởng" hơn)

Thông điệp truyền tải những điều này được Mark Twain nói ngắn gọn nhất: ‘Chúng ta nên thận trọng để thoát ra khỏi một kinh nghiệm với việc xem nó chỉ như là một bài học trí óc chứa trong đó - và chỉ nên dừng lại ở đó; Đừng giống như con mèo ngồi trên nắp bếp nóng một lần và sẽ không bao giờ ngồi trên một cái bếp lò nóng một lần nữa - và điều đó là đúng đắn; nhưng cũng không vì thế mà sẽ không bao giờ ngồi xuống nắp bếp nữa dù đó là một nắp bếp lạnh '